Lee Chang-guy
Nhà thơ, Nhà phê bình Văn học
Ảnh. Ahn Hong-beom
dịch. Lưu Thụy Tố Lan

Đối với người Hàn Quốc, Heuksando (Hắc Sơn đảo) được xem là hòn đảo của “chốn lưu đày” trong thời đại của những vương triều xa xưa. Nhưng trên thực tế, đây là vùng biên cương đã từng đóng vai trò quan trọng trong một thời gian dài, với những điều kiện thiên nhiên thuận lợi và vị trí địa lý trọng yếu nằm trên trục giao thông hàng hải quốc tế của vùng Đông Bắc Á.

  Vào ngày 15 tháng 6 năm 1997, một chiếc bè tre mộc mạc được đặt tên là Đông Á Địa Trung Hải đã rời khỏi bờ biển thuộc tỉnh Chiết Giang của phía nam Trung Quốc. Cuộc thám hiểm đã được một nhóm các nhà hải dương học người Hàn Quốc và Trung Quốc lên kế hoạch và tiến hành, dẫn đầu là giáo sư Yoon Myung-chul của trường Đại học Dongguk ở Seoul, với mục đích thực nghiệm “cuộc hải hành trôi dạt” bằng phương tiện mà người xưa đã dùng. Chiếc bè rời khỏi đất liền, theo dòng hải lưu và gió tây nam đã trôi theo hướng đông bắc. Trong cuộc hải hành, chiếc bè gặp một cơn bão. Sau 17 ngày trôi dạt, nơi mà đoàn thám hiểm đến được chính là đảo Heuksando.

Nơi tạm dừng trong những chuyến hành trình của gió và các loài chim

  Chuyến thám hiểm trôi dạt này đã phá vỡ hai định kiến. Thứ nhất, nó đã chứng minh được khả năng giao lưu giữa lục địa và bán đảo trong điều kiện tự nhiên thuần túy mà không cần đến sự hỗ trợ của khoa học hiện đại. Từ đó, loại trừ những nghi ngờ của con người hiện đại về khả năng vượt biển của người cổ đại chưa từng biết đến thuyền máy và khoa học hàng hải. Thứ hai, nó đã đảo ngược quan điểm trước đó lấy lục địa làm trung tâm cho rằng: sự giao lưu giữa lục địa và bán đảo chủ yếu được tiến hành trên những tuyến đường bộ an toàn hơn so với tuyến đường biển đầy hiểm nguy. Chuyến thám hiểm đã đưa ra những bằng chứng mang tính thuyết phục cao về giả thuyết cho rằng Tộc Dongyi (Đông Di), tổ tiên của người Hàn, là một dân tộc có nền văn hóa hải dương. Tổ tiên của họ đã qua lại vùng Địa Trung Hải của Đông Á được bao bọc bởi lục địa và bán đảo, giao thương với Trung Quốc, Nhật Bản và phương Nam. Đôi khi họ còn tham gia vào các trận hải chiến.
Một cuộc thám hiểm trôi dạt khác đã được tiến hành nối tiếp. Lộ trình của chiếc bè gần như đồng nhất với tuyến đường biển phương Nam mà người Goryeo và người nước Tống đã đi qua từ thế kỷ thứ 10 đến thế kỷ thứ 14. Một nhánh của dòng hải lưu Kuroshio bắt nguồn từ phía bắc Philippines và chảy đến vùng đông bắc, đi ngang qua Đài Loan, đã chảy lên phía bắc đến đảo Jeju rồi lại tách ra làm hai nhánh. Trong đó, một nhánh chảy dọc theo vùng duyên hải biển Tây của bán đảo Hàn đi lên phía bắc, chạy vòng qua bán đảo Liêu Đông và Sơn Đông xuống phía nam rồi lại chảy vòng qua hướng đông bắc gần vịnh Hàng Châu, đến bán đảo Hàn. Người xưa đã tận dụng dòng hải lưu này và chờ đợi gió mùa tây nam từ cuối xuân đến đầu hè và gió mùa đông bắc vào tháng Mười và tháng Mười Một để qua lại vùng biển giữa lục địa và bán đảo, đánh bắt cá và giao thương.
Trong phần “Cao Ly Điển” của quyển “Songshi”(Lịch sử nhà Tống), con đường di chuyển này đã được ghi lại như sau: “Từ Định Hải ở Minh Châu, thuyền chúng tôi theo gió ra biển mất ba ngày, rồi đi tiếp năm ngày trên biển mới đến được Hắc Sơn, tiến vào vùng biên giới Goryeo. Từ Hắc Sơn, thuyền chúng tôi đã đi qua nhiều hòn đảo và những bãi đá lớn nhỏ, sau đó tăng tốc đi tiếp bảy ngày mới đến sông Yeseong.”
Minh Châu (Mingzhou), nay là Ninh Ba (Ningbo), là một thành phố người Hoa xưa nằm tại cửa sông Dương Tử, nhìn ra quần đảo Chu Sơn (Zhoushan). Khi nhà Tống mất địa vị tôn chủ ở Đông Á do sự lớn mạnh của nhà Liêu và nhà Tấn ở phía Bắc Trung Quốc, trung tâm giao thương dần dần chuyển về vùng duyên hải Đông Nam, và Minh Châu đã trở thành trung tâm thương mại mới.
Theo Ennin (794-864), một nhà sư người Nhật đã lên một chiếc tàu buôn Silla để trở về Nhật sau khi du học ở nhà Đường, trong cuốn “Nitto guho junrei koki” (Nhập Đường Cầu Pháp Tuần Lễ Hành Ký) đã ghi lại rằng vào khoảng thế kỷ thứ 19 có khoảng 300 đến 400 hộ gia đình trên đảo Heuksan. Từ sau thế kỷ thứ 10, đảo Heuksan đã nằm trên hải trình phương Nam và trở thành nơi dừng chân cho những chuyến hải trình này. Từ đó, dân số trên đảo tăng với quy mô đáng kể.
Mặt khác, trong cuốn “Taengniji” (Trạch Lí Chí) của học giả Yi Jung-hwan (Lý Trọng Hoán, 1690-1756) thời Joseon hậu kỳ, đã giới thiệu bãi biển Yeongam như là một điểm khởi hành của tàu Silla đi triều cống nhà Đường: “Từ Yeongam đi một ngày thì đến đảo Heuksan. Từ đó, đi thêm một ngày nữa thì đến Heungdo. Nếu đi một ngày nữa thì đến Gageodo. Tại đây, nếu gặp gió đông bắc và đi tiếp trong ba ngày sẽ đến Định Hải, Ninh Ba Phủ, Đài Châu, Trung Hoa”. Và sau đó tường thuật con đường mà tàu đi đến Minh Châu. Ngoài ra, đó cũng là tuyến đường sang nhà Đường du học vào năm 11 tuổi của Choe Chi-won (Thôi Trí Viễn), học giả thời Silla nổi tiếng ở triều nhà Đường; và cũng là bến xuất phát sang nhà Thanh sau khi bị trôi dạt vào đảo Jeju do cơn bão lớn của Choe Bu (Thôi Phổ) – người Joseon tác giả của “Pyohaerok” (Phiêu Hải Lục, 1488) – cùng với 42 người khác.
Tuy nhiên, dù có điều kiện tự nhiên thuận lợi và nằm ở vị trí địa lý trọng yếu trên con đường giao thương hàng hải quốc tế nhưng hình ảnh đảo Heuksan trong lòng người dân Hàn Quốc không mang tính phiêu lưu mạo hiểm cũng không màu mỡ.

“Núi Đen” và “Biển Đen”

  Mỗi khi nghe đến Heuksan, tức “Núi Đen”, gợi nhắc cho nhiều người Hàn Quốc về chốn lưu đày. Xu Jing, một sứ thần nhà Tống, đã viết trong cuốn “Gaoli tujing” (Cao Ly Đồ Kinh)rằng: “Hầu hết những người phạm trọng tội của Goryeo được miễn tội chết đã bị đày đến nơi này”. Do vậy, đảo Heuksan từ xa xưa đã được biết đến như một chốn lưu đày. Tuy nhiên, trong suốt triều đại Joseon, đảo Jeju và đảo Geoje đã vượt hơn đảo Heuksan về số lượng người bị lưu đày. Ngoài ra, số liệu thống kê cứ bốn quan chức của Joseon vào thời kỳ đầu thì có một người bị lưu đày đến đây. Điều này cho thấy sự thực rằng Heuksando có bị ghi là chốn lưu đày cũng không hẳn là sai.
Dù sao chăng nữa, Jeong Yak-jeon (1758–1816) chính là người đã làm cho Heuksando thu hút được nhiều sự chú ý hơn khi ông bị lưu đày nhiều năm trên đảo vào đầu thế kỷ thứ 19. Anh em nhà họ Jeong – Yak-jeon, Yak-jong và Yak-yong – thông minh và tài năng nên được sự sủng ái của vua Jeongjo và trở thành quan lại. Đặc biệt, họ không những giỏi về Nho học mà còn cởi mở với học vấn và tư tưởng phương Tây, thậm chí họ còn tin theo Thiên Chúa giáo. Tuy nhiên sau khi vua Jeongjo, người đã dung nhận Thiên Chúa giáo, băng hà vào năm 1801, Thiên Chúa giáo bắt đầu bị bài xích, Jeong Yak-jong bị tử hình vì đạo, còn hai người Jeong Yak-jeon và Jeong Yak-yong bị lưu đày. Trong suốt 16 năm lưu đày, trước khi chết, Jeong Yak-jeon đã sống chín năm ở Uido, nơi được mệnh danh là “Tiểu Hắc Sơn”, và bảy năm ở “Đại Hắc Sơn”, chính là đảo Heuksan hiện nay.
Hình ảnh Heuksando trong lòng người Hàn Quốc gắn liền với một số sự kiện lịch sử. Joseon, vương triều đã lật đổ nhà Goryeo, cưỡng chế toàn bộ người dân đảo Heuksan di trú sang Yeongsanpo với lý do đánh đuổi giặc Oa Khấu Nhật Bản. Chính sách cưỡng chế di dân này đã biến Heuksando thành hòn đảo bị cô lập giữa biển khơi. Đây còn được gọi là “chính sách đảo trống”. Chính sách này đã chấm dứt việc giao thương trên biển vùng Đông Á từ sau thế kỷ thứ 15. Và đảo Heuksan  hoàn toàn biến mất khỏi vũ đài lịch sử. Joseon và nhà Minh đã chọn con đường đóng cửa, cô lập trong khi người phương Tây đang chuẩn bị bước vào Thời đại Khám Phá.
Từ sau biến cố lịch sử Nhâm Thìn Oa Loạn vào thế kỷ thứ 17, hòn đảo này đông người trở lại. Do quyền lực triều đình chi phối xuống các tỉnh đã suy yếu đáng kể sau nhiều năm chiến tranh với Nhật Bản, những người tìm cách thoát khỏi sự bất công xã hội và sự áp bức đã tìm ra hòn đảo hẻo lánh này và xem đây là nơi lý tưởng cho một cuộc sống ẩn dật và tự do. Mặc dù điều kiện sống còn rất khó khăn nhưng ít nhất tự nhiên cũng đối xử công bằng với mọi người. Hiện nay, những du khách đến với hòn đảo có thể tìm thấy những tấm bia kỷ niệm được khắc tên của những người dân định cư đầu tiên trên đảo. Những nhân vật này đến định cư ở đảo vào khoảng thế kỷ 17 và sinh con đẻ cái tại đây.

  Bước sang thế kỷ thứ 19, tình hình chính trị đen tối được miêu tả vắn tắt bằng khái niệm “hỗn loạn tam chính”, cuộc sống gian khổ và bị ngược đãi của những người sống trên đảo ở cực tây nam, cùng với sự tôn trọng và thông cảm đối với những nhà nho chính trực đang sống lưu đày ở chốn này và đối với những người dân trên đảo đã tạo nên huyền thoại về một Hắc Sơn đầy rối ren, ảm đạm và gian khổ. Ngoài ra, còn một nguyên nhân nữa đã khiến đảo Heuksan trở thành huyền thoại. Đó chính là những tác phẩm văn học lấy cảm hứng từ nhân vật chính là Jeong Yak-jeon, người đã nghiên cứu, phân loại các loại thủy hải sản ven biển của chốn lưu đày này để viết thành sách “Hyeonsan eobo” (Huyền Sơn Ngư Phổ) hay “Jasan eob”, một cuốn sách sinh vật hải dương học xuất sắc.
Trong lời nói đầu cho cuốn sách “Huyền Sơn Ngư Phổ”, Jeong Yak-jeon đã viết rằng: “Vì cái tên Heuksan có vẻ tối tăm và ảm đảm nên mang đến cho người ta cảm giác rất lo lắng, bồn chồn. Vì thế, khi những người vợ viết thư thì thường gọi Heuksan là “Hyeonsan”(Huyền Sơn)”. Trong văn hóa phương Đông, bao gồm Hàn Quốc, màu đen tượng trưng cho hướng bắc. Vùng biển ở giữa đường biển phương nam được gọi là “đại dương nước đen” bởi nó chính là vùng biển phía bắc khi nhìn từ Nam Trung Quốc. Trong cuốn “Cao Ly Đồ Kinh”, “đại dương nước đen” chính là bắc hải dương. Về mặt tự nhiên, “Heuksan” (Hắc Sơn = Núi Đen) là núi phía bắc. Dòng hải lưu ấm chảy đến biển đông bắc, tiếng Hán cũng gọi là hắc triều. Tuy nhiên, chữ heuk (hắc = đen) còn có nghĩa tiêu cực là tối tăm và tội lỗi, cho nên thay chữ heuk bằng chữ hyeon (huyền = đen)với ý nghĩa xa xăm, hẻo lánh, sâu thẳm để giảm bớt cảm giác nặng nề. Những liên tưởng xoay quanh từ heuksan (hắc sơn) mang ý nghĩa vừa đặc thù vừa phổ biến, phản ánh thái độ sống của người Hàn Quốc hiện nay về mặt cá nhân và xã hội.

Đống vỏ sò và ngôi mộ đá

  Con người đã sống ở đảo Heuksan từ bao giờ? Và tại sao người ta lại đến hòn đảo này? Những câu hỏi thế như thế vượt xa trí tưởng tượng về một thời đại lịch sử xa xưa bị giới hạn trong văn tự mới được con người sáng tạo sau này. Các học giả cho rằng điều kiện khí hậu giống như ngày nay đã được hình thành vào 25.000 năm trước Công Nguyên, khi kỷ băng hà Würm – kỷ băng hà cuối cùng – chấm dứt, chuyển sang khí hậu ôn đới. Đó là thời kỳ trước khi băng tan nên mực nước biển thấp hơn bây giờ khoảng 140 mét. Hãy tưởng tượng đường duyên hải của Heuksando vào khoảng thời gian đó! Quần đảo Heuksando gồm 296 hòn đảo lớn nhỏ, cả có người ở và không người ở – bao gồm Gageodo, Hongdo, Yeongsando, Jangdo, Sangtaedo, và Hataedo – là một vùng đất, trong khi bán đảo Hàn Quốc cũng nối liền với quần đảo của Nhật Bản.
Khi khí hậu trở nên ấm áp, con người ra bãi biển đánh bắt cá để sinh sống. Những con người thích mạo hiểm đã chọn cuộc sống di động theo cá voi, một trong những nguồn thức ăn quý giá tại thời điểm đó. Trong số những người cùng đi, có vài người mang theo giống lúa. Những ngôi mộ đá có liên quan chặt chẽ đến văn hóa nông nghiệp. Ở Đông Á, những ngôi mộ đá phân bố xung quanh khu vực rộng lớn từ tỉnh Chiết Giang đến bán đảo Sơn Đông và Liêu Đông của Trung Quốc và bờ biển phía tây của Hàn Quốc. Đống vỏ sò được tìm thấy trong khu vực Jukhang-ri của đảo Heuksan, không xa bến phà, và khu mộ đá theo phong cách phương Nam trên sườn đồi ở Jin-ri đã chứng minh điều này. Thời kỳ nước biển dâng đến mức như ngày nay chỉ mới cách đây khoảng 4.000 năm.
Cảng được sử dụng trong suốt 4.000 năm đó chính là cảng Heuksan. Hãy đi ngược dòng lịch sử tìm lại những ghi chép của 1.000 năm trước! “Heuksan (Hắc Sơn) rất gần với Baeksan (Bạch Sơn) ở phía đông nam. Chúng gần đến nỗi có thể nhìn thấy nhau. Mới nhìn trông có vẻ rất cao và hiểm trở, khi đến gần có thể thấy được địa hình đồi núi trùng trùng điệp điệp. Giữa đỉnh núi nhỏ phía trước có một khoảng trống và sâu thẳm trông như hang động đủ để giấu một chiếc thuyền.” (trích Cao Ly Đồ Kinh).  Jin-ri, nơi có mộ đá, là địa danh xuất phát từ ngôi làng có căn cứ hải quân.
Cảng Heuksan là một cảng tự nhiên thuận lợi, cho đến ngày nay, vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển ngư nghiệp, làm nơi tiếp tế cho tàu thuyền đánh bắt cá xa bờ và làm nơi trú ẩn gió bão cho tàu thuyền trong thời tiết xấu. Đây là nơi tập trung các tàu đánh bắt cá từ tháng Tư đến tháng Mười hằng năm, và đã mở ra một thị trường cá quy mô lớn đến những năm 1970. Ở vùng nước ven biển, có thể đánh bắt được nhiều loài cá như cá thu ngựa, cá thu, cá đù, cá mập, cá hố, và cá đuối… Cá đuối đảo Heuksan được người Hàn Quốc xem là thức ăn đặc biệt quý giá và đắt tiền.

Con đường dưới đất và con đường trên trời

  Vì địa hình núi sâu và rừng rậm nên phải mất 27 năm mới có thể dọn dẹp thông thoáng để mở ra con đường ven biển dài 25,4 km dẫn đến đảo Heuksan. Con đường ven biển này được hoàn công chỉ mới 16 năm. Vì thế, các ngôi làng lớn nhỏ trên đảo Heuksan đều nằm dọc theo cảng, nơi thuyền bè có thể neo đậu vì đường thủy nhanh và an toàn hơn. Nếu xuất phát từ Jin-ri, nơi có văn phòng xã, đi qua đồi Dangsan rồi tiến vào con đường ven biển bên trái thì đầu tiên ta sẽ gặp di tích Quán xá và Thiền Viện cổ Musimsa. Thông qua những tài liệu khảo sát gần đây đã xác minh được Quán xá từng là nơi các sứ thần được ghi trong sử sách nghỉ lại; và việc thu thập được một mảnh mái ngói có khắc tên“Musimsa Seonwon”, cùng với tháp đá và đèn đá, đã xác nhận rằng nơi này đúng là di tích ngôi chùa mang tên Musimsa Seonwon (Vô Tâm tự Thiền Viện). Có thể trước đây người ta đã cầu nguyện cho ngư dân và những người đi biển được bình an vô sự tại ngôi chùa này. Từ đây, con đường dốc quanh co ngang qua Banwolsong (Bán Nguyệt thành) trên núi Sangna được xây dựng vào đầu thế kỷ thứ 9 bởi Jang Bo-go, một anh hùng biển cả huyền thoại được biết đến như là “Vua của biển cả”, để ngăn chặn sự xâm lược của giặc. Trên đỉnh có tháp đèn hiệu và nơi thờ cúng. Tất cả những gì đã nêu trên đều là dấu vết của một nền văn hóa hải dương giúp ta có thể xác nhận Hueksando đã từng là căn cứ địa của mậu dịch trên biển.
Nếu đi về hướng làng Sa-ri, nơi Jeong Yak-jeon đã xây trường Sachon để dạy trẻ em trong làng, ta gặp một hòn đảo dài như một bức bình phong chắn tầm nhìn ra đại dương. Đảo này là Jangdo. Trên đỉnh Jangdo có một vùng đầm lầy được kiến tạo từ các lớp than bùn hiếm có trên khu vực đảo nên không những cung cấp nước uống sạch cho cư dân trên đảo mà còn đóng vai trò là môi trường sống cho hơn 500 loài sinh vật. Đã có lần đất ở đây suýt bị lấy làm nơi chăn nuôi gia súc. Dân làng đã mua lại và quản lý khu đất này. Đến năm 2005 giá trị sinh thái của khu đất này được công nhận và được đưa vào danh sách Ramsar (vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế).
Năm ngoái, khi chính phủ công bố sẽ xây dựng một sân bay nhỏ với đường băng 1,2 km trên đảo Heuksan thì giá đất đã tăng vọt. Nếu sân bay được hoàn thành vào năm 2020 theo kế hoạch thì chỉ mất một tiếng để đi máy bay 50 chỗ ngồi từ Seoul đến Heuksando. Không còn bao lâu nữa sẽ đến ngày các cặp vợ chồng mới cưới hét lên sung sướng khi từ trên máy bay nhìn xuống thấy quần đảo Heuksan trải dài trên biển.
Theo “Cao Ly Đồ Kinh”: “Khi chiếc tàu của sứ thần Trung Quốc đến, một ngọn lửa được thắp sáng trong tháp đèn hiệu trên đỉnh núi và một loạt phản ứng của những ngọn núi khác, từng cái một, cho đến khi tín hiệu đến cung điện hoàng gia. Chuỗi tín hiệu bắt đầu ngay từ ngọn núi này.”
Đối với bạn còn có cảnh nào thích hơn cảnh này nữa không?